موقعیت جغرافیایی
شهر فومن ، مركز شهرستان فومن استان گيلان ، با پهنه اي حدود 2900 هكتار ، در شمال شرق شهرستان ، در 37 درجه و 13 دقيقه و 15 ثانيه (''15 '13 º 37 ) عرض شمالي و 49 درجه و 18 دقيقه و 30 ثانيه (''30 '18 º 49 ) طول شرقي نسبت به نيمروز گرينويچ قرار دارد و ارتفاع آن 3 متر از سطح درياي آزاد پائين تر است.(جعفري،1373،ص117 )
اين شهر در قسمت غربي استان گيلان ، حدفاصل مناطق كوهستاني و دشت فومنات واقع شده و حدود 25 كيلومتر با مركز استان (شهر رشت) فاصله دارد ، مسافت آن با تهران نيز حدود 360 كيلومتر است .
زمين شناسي
ايران ميان سكوي اروپا ـ سيبري (درشمال) و سكوي دلتايي جنوب قرار گرفته است وضع چين خوردگيهاي ايران را مي توان محصول فشارهاي ايروژنتيك با جهت تقريبي شمال غربي و جنوب غربي دانست كه در مراحل مختلف كوه زايي رشته كوههايي با محور تقريبي شمال غربي و جنوب شرقي ايجاد شده است .
اين چين خوردگيها كاملاً جدي و زمينهاي آن اغلب در دوران سوم از زير آب خارج شده كه مقارن با چين خوردگيهاي قبل از ميوسن و ادوار قديمي تر نيز شكستگي يافته و بتدريج بلندتر شده اند كه همراه با فعاليت آتشفشاني بوده است . نحوه چين خوردگي به گونه اي است كه فلات داخلي ايران خشك و آبهاي جاري از اطراف آن خارج مي شوند .
در دوران چهارم زمين شناسي (در حدود يك ميليون سال پيش) برابر عقب نشيني دريا، سواحل درياي خزر و گيلان بوجود آمده ، علاوه بر عقب نشيني ، بتدريج رسوبات رودخانه سفيد رود نيز در تشكيل دلتاي خود مؤثر بوده است .
منطقه فومن از نظر زمين شناسي مربوط به دوران چهارم مي باشد كه منطقه اي با آبرفتهاي جديد و مسن محسوب مي شود و در قسمتهاي جنوب و جنوب شرقي و غربي آن مناطقي با خصوصيات ژوراسيك يعني سنگهاي آهكي و شيست و كرتاسه سنگهاي آهكي آتشفشاني بيروني وتوف و شكل دگرگوني ما بعد كامبرين و پالئوژن ، عمدتاً آتشفشاني و ترياس يا كوارتزيت و همچنين توده هاي گرانيتي نفوذي ماقبل سوم مشاهده مي شود و همچنين زمينهاي بر روي هم قرار گرفته و گسلهاي اصلي پوشيده نيز قابل توجه و مشاهده است.
توپوگرافي
جلگه وسيع گيلان كه از شفارود (رضوانشهر) تا شرق كلاچاي ادامه پيدا مي كند ، پهن ترين نقطه آن در امتداد انزلي ـ صومعه سرا ـ فومن به بيش از 40 كيلومتر مي رسد . شيب آن بسيار ملايم و گاه به كمتر از 1 درصد مي رسد . در كليت هر چه از سمت دريا به كوهستان پيش مي رويم شيب زمين افزايش يافته و در نواحي كوهستاني عملاً مشكلات زيادي در راه دخل و تصرف انساني بوجود مي آورد .
شهر فومن در قسمت بلند دشت فومنات واقع شده كه از مناطق كوهستاني شهرستان فاصله اندكي دارد. شيب طبيعي اين شهر از جنوب غربي به شمال شرقي است و بر اساس نقشه هاي موجود شيب عمومي شهر فومن كمتر از 1 درصد مي باشد . ابتداي دشتي كه شهر فومن در آن بنا شده ، در حوالي منحني ميزان صفر مي باشد . منحني ميزان 20+ متر هم از شمال شهر عبور مي كند .
زلزله خيزي
خصوصيات زلزله خيزي منطقه گيلان تماماً به فعاليت تكتونيكي ، شدت و همچنين به فاصله نقاط از گسل هاي البرز و آستارا ارتباط دارد. تمام نواحي پست سواحل خزر و بخشي از كوهپايه هاي آن در امتداد گسل بزرگ البرز و گسل آستارا در حال فرو نشيني مي باشد . بديهي است كه هر گونه فعاليت و تحركات اين گسل كه كم و بيش هر چند سال پس از انباشت انرژي و رها شدن آن در امتداد گسلها موجب تكان هاي زمين مي گردد ، ممكن است خرابيهايي در مركز سكونتي نزديك به اين گسلها به وجود آورد.
به غير از گسلهاي موجود در منطقه ، گسل با اهميت ديگري در قسمت غرب فومن بصورت شمالي ـ جنوبي كه نهايتاً به سمت جنوب شرقي هدايت مي گردد وجود دارد كه از اهميت بسيار بالايي بر خوردار است . اين گسل از ناحيه آستارا شروع شده و پس از پيمودن كوههاي تالش از منطقه عبور مي كند كه توسط آقاي بربريان زمين شناس معروف ايراني پيش بيني شده است كـه شدت زلزله بيش از 3/7 ريشتر مي باشد .
زلزله در 31 خرداد 69 و تخريب كامل چند صد هزار واحد مسكوني از آخرين زلزله هاي مخرب رخ داده در منطقه است كه در حواشي خود شهرك تاريخي ماسوله از شهرستان فومن را نيز با خسارت جاني و مالي بي نصيب نگذاشته است . با توجه به زلزله هاي به وقوع پيوسته در منطقه و نقشه تكتونيك و زمين شناسي و از طرفي قرار گرفتن منطقه در كمربند زلزله خيز دنيا ، بايد با در نظر گرفتن پيشامد زلزله ، برنامه ريزيهايي را اجرا نمود چون احتمال وقوع زلزله بسيار زياد مي باشد ، كه در طرح ريزي هاي شهري ـ منطقه اي ، گسلهاي موجود بايد مورد توجه قرار گيرند .
آب و هوا
شهر فومن مشابه وضع عمومي استان گيلان و شهرستان فومن ، داراي اقليم معتدل و مرطوب است . بر اساس روش دومارتن هم ضريب بدست آمده از فرمول طبقه بندي اقليمي شهر فومن جزء‌طبقه خيلي مرطوب تعيين گرديده است . ميانگين دماي سالانه آن 7/15 درجه سانتيگراد ، كه حداكثر مطلق درجه حـرارت 5/34 درجه و حـداقل مطلق 1- درجه بوده و ميزان بارندگي سـالانه 1275 ميليمتر مي باشد . ميزان رطوبت نسبي اين شهر 90 درصد است و در هيچ زماني كمتر از 70 درصد نمي رسد . به علت زياد ابري بودن هوا و كثرت بارندگي متوسط ساعات تابش خورشيد ونيز شدت آن در مقايسه با نقاط هم عرض بسيار كم بوده بنحوي كه حدود روزهاي آفتابي يك سوم كل روزهاي سال است . بر اساس اطلاعات هواشناسي مندرج در آمار نامه هاي سازمان برنامه و بودجه تعداد روزهاي يخبندان ايـن شهر 11 روز در سـال مي باشد كـه بيشترين ايـام يخبندان در چهار مــاه آخـر سـال ديـده مي شود .
شهر فومن با داشتن رطوبت زياد از گرماي متوسط و جريان هواي مطلوبي برخوردار بوده و بادهاي اين منطقه از جهات مختلف جريان دارد كه شديدترين آنها باد گرم زمستان مي باشد كه از غرب مي وزد و اغلب سبب خسارات شديد و باعث آتش سوزي ، مخصوصاً در مناطق جنگلي مي شود . اما در كل به غير از باد گرم زمستان ، بادهاي شديد و حتي متوسط در اين منطقه نادرند . در فصل بهار و پائيز وزش باد از جـانب دريـا بوده كـه مـوجب افزايش تـراكـم بخـار در دامنه ارتفـاعـات غـربي و بـاعث ريزش بـاران مي گردد.
رود
حوزه ي آبخيز رود گازروبار در ارتفاعات پائين و مياني اراضي جنوبي شرقي فومن است . بستر گازروبار در ناحيه شهري فومن به علت توسعه شهري قابل تشخيص نيست . ولي در خروج از فومن دوباره شكل مي گيرد. قبلاً در ناحيه ي پائين روستاي جمعه بازار وارد رودخانه شاخزر مي گرديد . در طرح آبياري سفيدرود فومنات مسير آن به پشت سد انحرافي شاخزر برگردانده شد. از سال 1365 اين رود در محل (گربه كوچه ) اندازه گيري مي شود . در گربه كوچه حجم متوسط آب جاري شده سالانه در آن ، نزديك 61 ميليون متر مكعب است .
خاك
وضعيت خـاك اين شهر ، همـاهنگ مـوقعيت طبيعي (جلگه اي ) ، بـا خاكهاي جلـگه اي شناخته مي شود كه داراي عمق نسبتاً زيادي مي باشد . اين گروه خاك كه معمولاً از رسوبات رودخانه بوجود آمده داراي پستي و بلندي اندكي بوده و به علت دارا بودن مواد آلي و سابقه ي جنگلي منطقه وريزش سالها برگهاي درخت به رنگ قهوه اي متمايل به سياه و خاكستري بوده و بهترين محل براي كشت انواع گياهان متداول منطقه و خصوصاً برنج است .
پوشش گياهي
پوشش گياهي در برگيرنده گونه هاي مختلف گياهي است كه به صور گوناگون و مقياسهاي متفاوت ديده مي شود . پوشش گياهي ممكن است بصورت جنگل ، مرتع ( درخت ، درختچه و بوته ) در خارج شهر و در مقياسي محدود و اغلب مصنوعي در داخل شهرها وجود داشته باشد . امروزه به خاطر توسعه شهر نشيني و بزرگ شدن و متراكم شدن شهرها مسأله ي ايجاد فضاي سبز در درون شهرها از اهميت ويژه اي برخوردار است . با توجه تنوع اقليمي و شرايط توپوگرافي ، شاهد تنوع رويش در آن هستيم . پوشش گياهي شهر فومن شامل چايكاري در بيشتر قسمتهاي برنجكاري و در قطعات كوچك صيفي كاري و باغها و درختان توت است كه رابطه ي انسان بامحيط جغرافيايي به شكل بسيار زيادي به يكديگر وابسته گرديده است . همچنين درختان تنومند چنار از نوع پوش گياهي رايج در اين شهر است كه شهره عــام بوده و جلوه اي خاص به شهر و خيابانهاي آن داده است و به شكل نماد و سنبلي از تفكرات فرهنگي و اجتماعي مردم اين خطه در آمده است .